Życiorys Stanisława Saksa

Stanisław Saks to jedna z czołowych postaci matematyki polskiej dwudziestolecia międzywojennego, przedstawiciel Lwowskiej Szkoły Matematycznej. Urodził się 30 grudnia 1897 roku w Kaliszu w patriotycznej polskiej rodzinie wyznania żydowskiego (ojciec - Filip Saks, matka Anna Łabędż-Saks). Zginął z rąk Gestapo w Warszawie 23 listopada  1942 roku. Za uczestnictwo w Powstaniach Sląskich został odznaczony Krzyżem Zasługi.

Szkołę średnią i studia uniwersyteckie ukończył w Warszawie. Jednym z jego mentorów był Kazimierz Kuratowski, który uznał go za jednego z najbardziej utalentowanych studentów w dziedzinie analizy matematycznej, zwłaszcza tych jej działów, które wymagały użycia nowoczesnych metod teorii mnogosci i topologii. Doktorat obronił na Uniwersytecie Warszawskim w 1922 roku u Stefana Mazurkiewicza na podstawie pracy "A contribution to the theory of surfaces and plane domains".

W latach 1920-1939 Saks był wykładowcą Uniwersytetu i Politechniki Warszawskiej. Rok akademicki 1931/32 spędził w USA jako stypendysta Fundacji Rockefellera na Uniwerystecie Browna. W latach 1939-41 pracował z Banachem na Uniwersytecie we Lwowie (kontrolowanym przez Rosjan i przemianowanym na Uniwersytet Iwana Franki). Z tego czasu pochodzi wiele jego wpisów do słynnej "Księgi Szkockiej".

Saks był znawcą teorii funkcji rzeczywistych, autorem wielu głębokich prac i klasycznej dziś monografii "Theory of the Integral". Najczęściej cytowany jego wynik z tej dziedziny - to twierdzenie Vitaliego-Hahna-Saksa o zbieżności ciągów sigma-addytywnych funkcji zbioru, podstawowe dziś narzędzie w badaniu przestrzeni L^p. W pracy wspólnej z Banachem udowodnił, że przestrzenie L^p mają - w dzisiejszej terminologii - własność Banacha-Saksa (każdy ciąg ograniczony ma podciąg limesowalny metodą pierwszych średnich). Saks zajmował się też funkcjami podharmonicznymi. Wspólnie z Antonim Zygmundem napisał nowatorski podręcznik "Teoria funkcji analitycznych".

Wielki wpływ Saks wywarł jako recenzent (na prośbę redakcji "Fundamenta Mathematicae") słynnej dziś pracy Banacha i Steinhausa o ciągach operatorów liniowych ograniczonych. Otóż pierwotny dowód głównego twierdzenia był elementarny, długi, żmudny i rachunkowy. Saks odkrył, że twierdzenie to można łatwo udowodnić stosując metodę kategorii Baire'a. Dziś we wszystkich podręcznikach twierdzenie Banacha-Steinhausa dowodzone jest metodą Saksa, która stała się wzorem dla wielu innych dowodów w analizie funkcjonalnej. Z kolei praca Saksa "On some functionals" (cz. I i II, Trans. Amer. Math. Soc. 35 i 41) nasunęła Władysławowi Orliczowi pomysł wprowadzenia pojęcia przestrzeni Saksa.

Więcej informacji o życiu i pracach Stanisława Saksa wraz z bibliografią można znaleźć w artykułach A. Zygmunda i P. Wojtaszczyka w "Wiadomościach Matematycznych" nr 24.2 (1982).